Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΒΟΤΑΝΙΚΩΝ ΚΗΠΩΝ
Οι κήποι και η καλλιέργεια φυτών έχουν προϊστορία χιλιάδων ετών με τα πρώτα παραδείγματα να χρονολογούνται περίπου 3000 χρόνια πριν στην αρχαία Αίγυπτο και Μεσοποταμία. Οι Ρωμαίοι ήταν επίσης ικανοί κηπουροί, ενώ γνώριζαν παράλληλα και τις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών. Στον προσδιορισμό των θεραπευτικών ιδιοτήτων των φυτών, τους Ρωμαίους διαδέχτηκαν οι μοναχοί. Χρησιμοποίησαν επίσης την ομορφιά των φυτών και των λουλουδιών στη λατρεία του Θεού.
Οι πρώτοι τέτοιοι μοναστικοί κήποι δημιουργήθηκαν τον 8ο μ.Χ. αιώνα. Οι κήποι αυτοί αποτέλεσαν τον προπομπό των φυσικών κήπων οι οποίοι έκαναν την εμφάνισή τους το 16ο αιώνα. Παρόλα αυτά, κανένας από τους κήπους που έχουν αναφερθεί μέχρι τώρα δεν μπορεί να χαρακτηριστεί «βοτανικός κήπος». Δεν είναι εύκολο να κατατάξει κανείς ένα βοτανικό κήπο, αν και μια επιστημονική βάση ορισμού αποτελεί αναγκαιότητα. Κατά συνέπεια οι πρώτοι βοτανικοί κήποι στον κόσμο ήταν οι φυσικοί κήποι της Ιταλίας του 16ου και 17ου αιώνα. Ο πρώτος από αυτούς τους φυσικούς κήπους ήταν ο κήπος του Πανεπιστημίου της Πίζας ο οποίος δημιουργήθηκε από το Luca Ghini το 1543. Στη συνέχεια, ακολούθησαν άλλα ιταλικά πανεπιστήμια και δημιουργήθηκαν κήποι στην Πάδοβα (1545), τη Φλωρεντία (1545) και τη Μπολόνια (1547).
Οι κήποι αυτοί χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά για την ακαδημαϊκή μελέτη των θεραπευτικών φυτών. Μέχρι το 16ο αιώνα οι θεραπευτικοί αυτοί κήποι είχαν εξαπλωθεί σε πανεπιστήμια και φαρμακεία σε όλη την κεντρική Ευρώπη όπως στην Κολωνία και την Πράγα. Ο βοτανικός κήπος του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης ήταν ο πρώτος κήπος που δημιουργήθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο το 1621 με στόχο να μεταδώσει τη γνώση και τη δόξα του Θεού.
Η χρήση των βοτανικών κήπων άλλαξε το 16ο και 17ο αιώνα. Ήταν η εποχή των ανακαλύψεων και η αρχή του διεθνούς εμπορίου. Κήποι όπως οι Βασιλικοί Βοτανικοί Κήποι στο Κιου (Kew) και ο Βασιλικός Βοτανικός Κήπος της Μαδρίτης δημιουργήθηκαν με στόχο την καλλιέργεια νέων ειδών τα οποία εισάγονταν μέσω αποστολών σε τροπικές περιοχές. Οι κήποι αυτοί όχι μόνο προώθησαν και ενθάρρυναν τις βοτανικές ανακαλύψεις στις τροπικές περιοχές, αλλά βοήθησαν επίσης να δημιουργηθούν νέοι κήποι στις περιοχές αυτές προκειμένου να καλλιεργηθούν τα νέα αυτά είδη φυτών που είχαν ανακαλυφθεί. Οι Βρετανοί δημιούργησαν τους Βοτανικούς Κήπους της Καλκούτας το 1787, ενώ οι Γάλλοι τους Βοτανικούς Κήπους Πάμπλμους (Pamplemousse Botanic Gardens) στο Μαυρίκιο το 1735 και ο Βασιλικός Βοτανικός Κήπος της Μαδρίτης τους Βοτανικούς Κήπους της Λα Οροτάβα (La Orotava) στην Τενερίφη.
Οι τροπικοί κήποι δημιουργήθηκαν σχεδόν αποκλειστικά για να δέχονται και να καλλιεργούν εμπορικά φυτά, όπως τα γαρύφαλλο, cocoa-tree, tea, coffee-tree, αρτόκαρπος, κιγχόνη (Cinchona), και έλαιο φοίνικα. Τότε εισήχθη στη Σινγκαπούρη η εβέα ή βραζιλιανή, το teak και το τσάι στην Ινδία και ο αρτόκαρπος, το πιπέρι και άλλα είδη στην Καραϊβική. Οι τροπικοί αυτοί κήποι δεν θα ταίριαζαν απόλυτα στον ορισμό των βοτανικών κήπων, καθώς δεν υπήρχε πραγματική επιστημονική βάση στο έργο τους, γεγονός που σχεδόν οδήγησε στην παρακμή τους. Ανεξάρτητα ιδρύματα και γεωργικές σχολές αναπτύχθηκαν αναδεικνύοντας το σχεδόν υπεράριθμο των κήπων με καλλιεργητική δραστηριότητα.
Κατά το 19ο και 20ο αιώνα δημιουργήθηκαν στην Ευρώπη και τη Βρετανική Κοινοπολιτεία δημοτικοί και κοινοτικοί κήποι. Σχεδόν όλοι αυτοί οι κήποι λειτουργούσαν κυρίως για λόγους αναψυχής και ελάχιστοι είχαν εφαρμόσει επιστημονικά προγράμματα. Ο βοτανικός κήπος του Μισούρι αποτελεί εξαίρεση, καθώς και ο πρώτος βοτανικός κήπος που δημιουργήθηκε στις ΗΠΑ το 1859. Αυτή την περίοδο της ιστορίας των βοτανικών κήπων οι μόνες πραγματικά επιστημονικές δραστηριότητες που είχαν αναλάβει κήποι ήταν η σωστή τοποθέτηση ετικετών στις συλλογές και η ανταλλαγή σπόρων σε παγκόσμιο επίπεδο.
Το ενδιαφέρον για τους βοτανικούς κήπους έχει ανανεωθεί τα τελευταία 30 χρόνια, καθώς θεωρούνται πολύ σημαντικοί λόγω των συλλογών και της επιστημονικής γνώσης που συγκεντρώνουν για την αναπαραγωγή των φυτικών ειδών. Το «κίνημα» αυτό ξεκίνησε τη δεκαετία του 1970 όταν η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) άρχισε να ενθαρρύνει την ex situ συντήρηση απειλούμενων φυτών. Σήμερα υπάρχουν 1775 βοτανικοί κήποι και δενδροκομεία σε 148 χώρες στον κόσμο με πολύ περισσότερα υπό κατασκευή ή σχεδιασμό, όπως ο πρώτος βοτανικός κήπος στο Ομάν (Αραβική Χερσόνησος) ο οποίος, όταν ολοκληρωθεί, θα είναι ένας από τους μεγαλύτερους κήπους στον κόσμο και θα φιλοξενήσει το πρώτο εσωτερικό δάσος ομίχλης μεγάλης κλίμακας σε ένα τεράστιο γυάλινο θερμοκήπιο.
Οι πρώτοι τέτοιοι μοναστικοί κήποι δημιουργήθηκαν τον 8ο μ.Χ. αιώνα. Οι κήποι αυτοί αποτέλεσαν τον προπομπό των φυσικών κήπων οι οποίοι έκαναν την εμφάνισή τους το 16ο αιώνα. Παρόλα αυτά, κανένας από τους κήπους που έχουν αναφερθεί μέχρι τώρα δεν μπορεί να χαρακτηριστεί «βοτανικός κήπος». Δεν είναι εύκολο να κατατάξει κανείς ένα βοτανικό κήπο, αν και μια επιστημονική βάση ορισμού αποτελεί αναγκαιότητα. Κατά συνέπεια οι πρώτοι βοτανικοί κήποι στον κόσμο ήταν οι φυσικοί κήποι της Ιταλίας του 16ου και 17ου αιώνα. Ο πρώτος από αυτούς τους φυσικούς κήπους ήταν ο κήπος του Πανεπιστημίου της Πίζας ο οποίος δημιουργήθηκε από το Luca Ghini το 1543. Στη συνέχεια, ακολούθησαν άλλα ιταλικά πανεπιστήμια και δημιουργήθηκαν κήποι στην Πάδοβα (1545), τη Φλωρεντία (1545) και τη Μπολόνια (1547).
Οι κήποι αυτοί χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά για την ακαδημαϊκή μελέτη των θεραπευτικών φυτών. Μέχρι το 16ο αιώνα οι θεραπευτικοί αυτοί κήποι είχαν εξαπλωθεί σε πανεπιστήμια και φαρμακεία σε όλη την κεντρική Ευρώπη όπως στην Κολωνία και την Πράγα. Ο βοτανικός κήπος του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης ήταν ο πρώτος κήπος που δημιουργήθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο το 1621 με στόχο να μεταδώσει τη γνώση και τη δόξα του Θεού.
Η χρήση των βοτανικών κήπων άλλαξε το 16ο και 17ο αιώνα. Ήταν η εποχή των ανακαλύψεων και η αρχή του διεθνούς εμπορίου. Κήποι όπως οι Βασιλικοί Βοτανικοί Κήποι στο Κιου (Kew) και ο Βασιλικός Βοτανικός Κήπος της Μαδρίτης δημιουργήθηκαν με στόχο την καλλιέργεια νέων ειδών τα οποία εισάγονταν μέσω αποστολών σε τροπικές περιοχές. Οι κήποι αυτοί όχι μόνο προώθησαν και ενθάρρυναν τις βοτανικές ανακαλύψεις στις τροπικές περιοχές, αλλά βοήθησαν επίσης να δημιουργηθούν νέοι κήποι στις περιοχές αυτές προκειμένου να καλλιεργηθούν τα νέα αυτά είδη φυτών που είχαν ανακαλυφθεί. Οι Βρετανοί δημιούργησαν τους Βοτανικούς Κήπους της Καλκούτας το 1787, ενώ οι Γάλλοι τους Βοτανικούς Κήπους Πάμπλμους (Pamplemousse Botanic Gardens) στο Μαυρίκιο το 1735 και ο Βασιλικός Βοτανικός Κήπος της Μαδρίτης τους Βοτανικούς Κήπους της Λα Οροτάβα (La Orotava) στην Τενερίφη.
Οι τροπικοί κήποι δημιουργήθηκαν σχεδόν αποκλειστικά για να δέχονται και να καλλιεργούν εμπορικά φυτά, όπως τα γαρύφαλλο, cocoa-tree, tea, coffee-tree, αρτόκαρπος, κιγχόνη (Cinchona), και έλαιο φοίνικα. Τότε εισήχθη στη Σινγκαπούρη η εβέα ή βραζιλιανή, το teak και το τσάι στην Ινδία και ο αρτόκαρπος, το πιπέρι και άλλα είδη στην Καραϊβική. Οι τροπικοί αυτοί κήποι δεν θα ταίριαζαν απόλυτα στον ορισμό των βοτανικών κήπων, καθώς δεν υπήρχε πραγματική επιστημονική βάση στο έργο τους, γεγονός που σχεδόν οδήγησε στην παρακμή τους. Ανεξάρτητα ιδρύματα και γεωργικές σχολές αναπτύχθηκαν αναδεικνύοντας το σχεδόν υπεράριθμο των κήπων με καλλιεργητική δραστηριότητα.
Κατά το 19ο και 20ο αιώνα δημιουργήθηκαν στην Ευρώπη και τη Βρετανική Κοινοπολιτεία δημοτικοί και κοινοτικοί κήποι. Σχεδόν όλοι αυτοί οι κήποι λειτουργούσαν κυρίως για λόγους αναψυχής και ελάχιστοι είχαν εφαρμόσει επιστημονικά προγράμματα. Ο βοτανικός κήπος του Μισούρι αποτελεί εξαίρεση, καθώς και ο πρώτος βοτανικός κήπος που δημιουργήθηκε στις ΗΠΑ το 1859. Αυτή την περίοδο της ιστορίας των βοτανικών κήπων οι μόνες πραγματικά επιστημονικές δραστηριότητες που είχαν αναλάβει κήποι ήταν η σωστή τοποθέτηση ετικετών στις συλλογές και η ανταλλαγή σπόρων σε παγκόσμιο επίπεδο.
Το ενδιαφέρον για τους βοτανικούς κήπους έχει ανανεωθεί τα τελευταία 30 χρόνια, καθώς θεωρούνται πολύ σημαντικοί λόγω των συλλογών και της επιστημονικής γνώσης που συγκεντρώνουν για την αναπαραγωγή των φυτικών ειδών. Το «κίνημα» αυτό ξεκίνησε τη δεκαετία του 1970 όταν η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) άρχισε να ενθαρρύνει την ex situ συντήρηση απειλούμενων φυτών. Σήμερα υπάρχουν 1775 βοτανικοί κήποι και δενδροκομεία σε 148 χώρες στον κόσμο με πολύ περισσότερα υπό κατασκευή ή σχεδιασμό, όπως ο πρώτος βοτανικός κήπος στο Ομάν (Αραβική Χερσόνησος) ο οποίος, όταν ολοκληρωθεί, θα είναι ένας από τους μεγαλύτερους κήπους στον κόσμο και θα φιλοξενήσει το πρώτο εσωτερικό δάσος ομίχλης μεγάλης κλίμακας σε ένα τεράστιο γυάλινο θερμοκήπιο.